Ελληνικός Γάμος : Ο γάμος ως μυστήριο και ο συμβολισμός του, τα έθιμα ανά την Ελλάδα

Ο ελληνικός ορθόδοξος γάμος
αποτελείται από δυο σημαντικά μέρη:  τον αρραβώνα και την τελετή του γάμου.

Η γαμήλια τελετή ξεκινάει με τον αρραβώνα. Το ζευγάρι περιμένει στην πόρτα της εκκλησίας όπου ο ιερέας, σύμφωνα με όσα υπαγορεύει η θρησκεία, θα τους ρωτήσει αν είναι δική τους επιθυμία να έρθουν εις γάμου κοινωνία. Ο ιερέας θα ευλογήσει τις βέρες και ο κουμπάρος θα τις περάσει στο δεξί χέρι του ζευγαριού όπου θα αλλάξει τις βέρες τρεις φορές.
Συνέχεια έχει η τελετή του γάμου, η οποία κορυφώνεται με την στέψη του ζευγαριού. Παλαιότερα, το ζευγάρι κρατούσε δυο αναμμένα κεριά κατά την διάρκεια της τελετής αλλά αργότερα αντικαταστάθηκαν από δυο λαμπάδες, δεξιά και αριστερά από το τραπέζι μυστηρίου. Ο ιερέας, κρατώντας τα στέφανα θα σχηματίσει το σημείο του σταυρού στο μέτωπο του γαμπρού και της νύφης πριν τα τοποθετήσει στα κεφάλια τους. Το ζευγάρι ασπάζεται τα στέφανα και ο κουμπάρος θα τα αλλάξει τρεις φορές. Ο γαμπρός και η νύφη θα πιούν από το ίδιο ποτήρι κόκκινο κρασί και θα μοιραστούν μια κουταλιά μέλι με καρύδια.. Σειρά έχει ο Χορός του Ησαΐα όπου ο ιερέας οδηγεί το ζευγάρι γύρω από το τραπέζι μυστηρίου τρεις φορές. Την ώρα που το ζευγάρι, χορεύει τον χορό του Ησαΐα, οι καλεσμένοι τους ραίνουν με ρύζι και ροδοπέταλα για να «ριζώσει» ο γάμος τους.Η τελετή τελειώνει με τον ιερέα να σηκώνει τα στέφανα από τα κεφάλια των νεόνυμφων και να λύνει τα ενωμένα χέρια τους με την Βίβλο, θέλοντας να δείξει πως μόνο ο Θεός μπορεί πλέον να μπει ανάμεσα στο ζευγάρι.

Έθιμα και συμβολισμοί

Το λευκό νυφικό 

Το λευκό νυφικό δεν ήταν το σύμβολο αγνότητας, αλλά το σύμβολο πλούτου και ματαιοδοξίας.
Το έθιμο του λευκού νυφικού είναι σχετικά πρόσφατο. Κέρδισε σε δημοφιλία όταν η Βασίλισσα Βικτόρια της Αγγλίας παντρεύτηκε τον Αλβέρτο της Σαξονίας το 1840 φορώντας ένα λευκό νυφικό πάνω στο οποίο είχε ράψει χειροποίητες δαντέλες που είχε στην κατοχή της. Εκείνη την εποχή το λευκό νυφικό φόρεμα ήταν πολύ σπάνιο. Και επ’ ουδενί δεν συμβόλιζε την αγνότητα της νύφης.
To  λευκό νυφικό κυριάρχησε  στα μέσα του 20ου αιώνα στους γάμους.
Πριν την Βικτόρια οι νύφες φορούσαν όλα τα χρώματα εκτός του μαύρου που συμβόλιζε το θάνατο και το πένθος και του κόκκινου που ήταν συνυφασμένο με τα κόκκινα φωτάκια, κουρτίνες και τις εκδιδόμενες γυναίκες στα πορνεία.
Οι νύφες που επιθυμούσαν να δηλώσουν αγνές και ανέγγιχτες τότε φορούσαν γαλάζιο νυφικό.

Η νυφική ανθοδέσμη

Η ανθοδέσμη της νύφης κατείχε συμβολικό ρόλο από την αρχαιότητα. Ως «φυλαχτό» του ζευγαριού από τα κακά πνεύματα και τις δεισιδαιμονίες. Οι νύφες συνήθιζαν να κρατούν ένα ματσάκι από βότανα προκειμένου να «διώξουν το κακό μάτι». Αυτά τα άνθη είναι η νεότητα και η γονιμότητα του ζευγαριού, καθώς από αυτά βγαίνουν οι καρποί. Στην αρχαία Ρώμη οι νύφες κρατούσαν ανθοδέσμες που περιείχαν διάφορα βότανα το καθένα από το οποίο είχε διαφορετικό συμβολισμό. Συμβολιζόταν για παράδειγμα η αγνότητα, η μακροζωία, η γονιμότητα κλπ. Επιπλέον, η ανθοδέσμη που προσφέρει ο γαμπρός στη νύφη είναι η δήλωσή του ότι είναι το λουλούδι στη ζωή του και ότι θα της χαρίσει βίο ανθόσπαρτο. Το πέταγμα της νυφικής ανθοδέσμης σε μια ανύπαντρη φίλη της είναι η ευχή της να έχει και η ανύπαντρη φίλη της την τύχη με το μέρος της. Πιστεύεται ότι η κοπέλα που θα πιάσει τη νυφική ανθοδέσμη θα είναι η επόμενη που θα παντρευτεί

Οι Κουμπάροι

Οι Κουμπάροι (παράνυφοι) αποτελούν τους επίσημους μάρτυρες του μυστηρίου και είναι οι εγγυητές της ενότητας του νέου ζευγαριού ενώπιον του Θεο.. Οι παράνυμφοι είναι κατά κάποιο τρόπο οι πνευματικοί αδελφοί που φροντίζουν, αγωνιούν και προσεύχονται για τη στερέωση του νέου ζευγαριού και το βοηθούν πρωτίστως πνευματικά και δευτερευόντως υλικά.

Οι Λαμπάδες

Οι αναμμένες λαμπάδες συμβολίζουν το φως του Χριστού που παίρνουν οι νεόνυμφοι από το Μυστήριο, το οποίο θα φωτίζει το δρόμο τους στην καινούργια τους ζωή. Κατά μία άλλη ερμηνεία, οι αναμμένες λαμπάδες συμβολίζουν τις πέντε φρόνιμες παρθένες της γνωστής παραβολής. Παλαιότερα ή και σήμερα κάποιες φορές, ο ιερέας δίνει τις λαμπάδες στα χέρια των νεονύμφων την ώρα του μυστηρίου, σαν να τους λέει: Όπως οι πέντε παρθένες, έτσι κι εσείς να περιμένετε να συναντήσετε τον Χριστό.

Οι βέρες

Οι πρώτοι που άρχισαν να φορούν βέρες ήταν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι οποίοι και ξεκίνησαν την παράδοση της βέρας. Η βέρα για αυτούς ήταν ένα σύμβολο ατελείωτης αγάπης, καθώς το σχήμα του δαχτυλιδιού δεν έχει αρχή ούτε τέλος, όπως ακριβώς και η αγάπη που πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στο ζευγάρι για να αποφασίσει να παντρευτεί.
Στην πορεία, η βέρα άρχισε να φτιάχνεται από χρυσάφι, Ο χρυσός. Ως υλικό είναι όμορφο, άφθαρτο και καθαρό και ανόθευτο, συμβολίζει την αγνή και ατελείωτη ομορφιά της αγάπης του ζευγαριού. (Σε ορισμένες  περιπτώσεις  οι βέρες ήταν η μία από χρύσο για τον γαμπρό και η άλλη από ασήμι για την νύφη…. Συμβολίζοντας την ένωση του ήλιου με την σελήνη)
Κατά την περίοδο του Μεσαίωνα στην Αγγλία, τα ζευγάρια φορούσαν τη βέρα στο τρίτο δάχτυλο του αριστερού τους χεριού. Έτσι, φορώντας το δαχτυλίδι στο συγκεκριμένο δάχτυλο, το ζευγάρι ένωνε τις καρδιές του σε μία. Στις μέρες μας οι ορθόδοξοι φορούν τη βέρα στο παράμεσο του δεξιού χεριού ενώ οι Καθολικοί στον παράμεσο του αριστερού χεριού.

Τα Στέφανα

“Καλά στέφανα!” Είναι πραγματικά μια στιγμή συγκινητική, η κορύφωση της γαμήλιας τελετουργίας, η ώρα της στέψης.
Όταν ο βασιλιάς-Ήλιος ενώνεται με τη βασίλισσα Σελήνη με δεσμά αόρατα.
Τα στέφανα είναι σύμβολα βασιλικά. Με το γάμο δημιουργείται ένα νέο βασίλειο. Το σπίτι και η οικογένεια των δύο νεόνυμφων. Ο ιερέας αφού ευλογήσει τα στέφανα πάνω στο ευαγγέλιο, κάνει το σημείο του σταυρού πάνω από τα κεφάλια τους και επικαλείται τον ίδιο τον Θεό, να τους στεφανώσει με δόξα και τιμή, στο νέο μικρό τους βασίλειο, όπου θα πρέπει να κυβερνήσουν με σύνεση, σοφία και δικαιοσύνη. Τα στέφανα είναι επίσης σύμβολα νίκης.
Επίσης, άνθινα στεφάνια φορούσαν η νύμφη και ο νυμφίος στην τελετή του γάμου και στόλιζαν με αυτά τις πόρτες και τα παράθυρα του σπιτιού, εκδηλώνοντας έτσι τη χαρά τους! Ο λεμονανθός συμβολίζει την αγνότητα των αισθημάτων. Μια λευκή σατέν κορδέλα ή ένα μεταξωτό κορδόνι ενώνει πάντοτε τα στέφανα. Αυτό συμβολίζει τον αδιάρρηκτο δεσμό του γάμου.

To ποτηρι κρασί

Από το ίδιο ποτήρι της ζωής πίνουν, συμβολικά, για πρώτη φορά ως σύζυγοι οι νεόνυμφοι σαν υπόσχεση ότι από τη στιγμή εκείνη θα μοιράζονται τα πάντα στη ζωή, τόσο τις χαρές όσο και τις λύπες και θα σηκώνουν ο ένας το φορτίο του άλλου. Σε μερικά μέρη συνηθίζεται να πίνει και ο κουμπάρος από το ίδιο ποτήρι, σημαίνοντας έτσι την μετοχή του στην χαρά των νεονύμφων ως πνευματικός σύμβουλος και εν Χριστώ αδελφός.

Ο χορός του Ησαΐα

Δεν πρόκειται για χορό, αλλά για θριαμβευτική περιστροφή του ζεύγους, σε ένδειξη χαράς και δόξας.
Ο κυκλικός αυτός χορός συμβολίζει την αιωνιότητα του γάμου.
‘Όπως ο κύκλος, έτσι και ο γάμος δεν έχει αρχή και τέλος.
Εκείνη τη στιγμή λοιπόν οι καλεσμένοι πετούν ρύζι και ροδοπέταλα, όπως ορίζει το έθιμο. Tο ρύζι το πετούν για να «ριζώσουν» όπως συνηθίζουμε να λέμε, αλλά στην ουσία συμβολίζει την αφθονία και τα ροδοπέταλα για να είναι «ανθόσπαρτος» ο βίος τους.

Tα Κουφέτα – Μπομπονιέρες

Οι bon-bon, όπως ονομάζονται οι καραμέλες (κουφέτα), έδωσαν το όνομα τους στο δώρο του Λουδοβίκου, βασιλιά της Γαλλίας που έδινε ως ανταπόδοση στους καλεσμένους του, ένα είδος δώρου, φτιαγμένο από κρύσταλλα , που περιείχε καραμέλες που το ονόμαζε bobonierre. Η λέξη μπομπονιέρα σημαίνει «ένα μικρό κουτί ή δοχείο για καραμέλες». Οι πρώτες μπομπονιέρες ήταν φτιαγμένες από κρύσταλλο, πορσελάνη, χρυσό και πολύτιμες πέτρες. Είναι προφανές λοιπόν πως αποτελούσαν ένα πανάκριβο δώρο γι’ αυτό και θεωρούνταν ένδειξη μεγάλου πλούτου.
Ο αριθμός των κουφέτων που περιέχει η μπομπονιέρα είναι παραδοσιακά μονός. Τα τρία κουφέτα συμβολίζουν το γαμπρό, τη νύφη και το παιδί που πρόκειται να αποκτήσουν.
Ο αριθμός 5, που είναι και ο πιο διαδεδομένος, συμβολίζει την υγεία, τη μακροζωία, τη χαρά, την ευημερία και τη γονιμότητα του ζευγαριού.
Το λευκό τους χρώμα συμβολίζει τις ευτυχισμένες μέρες του ζευγαριού.
Το αμύγδαλο συμβολίζει τους απογόνους του ζευγαριού, ενώ η επίστρωση της ζάχαρης δημιουργεί την τελική γλυκόπικρη γεύση του κουφέτου παραπέμποντας στις πίκρες και τις χαρές του έγγαμου βίου.

H Γαμήλια Τούρτα

Ανά τους αιώνες η ύπαρξη της γαμήλιας τούρτας κάνει την εμφάνιση της στις γαμήλιες τελετές. Συχνά παρουσιάζεται σε διάφορες μορφές  όπως πίτες ή ψωμί.
Πολλοί οι συμβολισμοί που έχουν συνδεθεί με την γαμηλια τούρτα.
Κατά την Ρωμαική εποχή το κριθαρένιο ψωμί χρησιμοποιήθηκε ως γαμήλιο φαγητό και ο γαμπρός έπρεπε να κόψει στην μέση το ψωμί πάνω από το κεφάλι της νύφης συμβολίζοντας το σπάσιμο της παρθενικής κατάστασης της νύφης και την κυριαρχία του ως αρσενικό. Βάση παράδοσης συμβολικά η τούρτα έχει λευκό χρώμα συμβολίζοντας την παρθενία και την αγνότητα. Για το λόγο αυτό  είναι  γνωστή και ως η νυφική τούρτα αντικαθρεπτίζοντας την Νύφη.
Η κοπή της και το μοίρασμα της τούρτας από την νύφη και η κατανάλωση της από τους καλεσμένους συμβόλιζε την γονιμότητα του ζευγαριού. Καθώς οι καλεσμένοι αυξήθηκαν και η τούρτα μεγάλωσε αναγκαστικά απαιτήθηκε και η συμμετοχή του γαμπρού για βοήθεια. Το πρώτο κομμάτι μοιράζονταν οι νεόνυμφοι για να συμβολίσουν την ένωσή τους και την υπόσχεσή τους να προσφέρουν τα πάντα ο ένας στον άλλο.

*Οι φωτογραφίες των γαμήλιων γλυκών διατέθηκαν aπο την Ιωάννα Χαλμούκη – Πάστα Φλώρα

Η Ελλάδα και τα έθιµά της

•Στην πανέµορφη Αµοργό το έθιµο λέει ότι την ηµέρα του γάµου φτιάχνονται τυλιχτές µπουκιές παστελιού ή φέτες από παστέλι που προσφέρονται πάνω σε λεµονόφυλλα. Μαζί µε ένα ποτήρι µοσχάτο κρασί!

•Στην Κίµωλο µαζί µε την µποµπονιέρα προσφέρεται και ένα παστέλι, που δεν συµβολίζει µόνο τη γλυκιά ζωή του ζευγαριού αλλά και το «κόλληµα» που πρέπει να έχουν ο ένας µε τον άλλο!

•Στην Πελοπόννησο, και ιδιαίτερα στην περιοχή της Καλαµάτας, η πεθερά προσφέρει δίπλες που φτιάχνει µόνη της, και µετά το γάµο τοποθετεί ένα µαντίλι στο κεφάλι των παιδιών αφού τους δώσει µαζί µία κουταλιά µέλι µε καρύδια. ∆ίπλες βέβαια δίνουν σχεδόν σε όλα τα µέρη της Πελοποννήσου, καθώς και το µέλι µε τα καρύδια.

•Στην Κυπαρισσία η οικογένεια της νύφης φτιάχνει µαζί µε άλλα καλούδια και τη νυφική κουλούρα. Ζυµώνουν την παραδοσιακή ζύµη για ψωµί και µετά το στολίζουν µε πανέµορφα λουλουδάκια, πουλάκια, αστεράκια που κάνουν µε το ζυµαράκι και στη µέση τοποθετούν δύο όµορφα περιστέρια, δηλαδή τη νύφη µε τον γαµπρό. Την κουλούρα την κόβουν και την µοιράζουν µετά στο τραπέζι ή την κρατά το ζευγάρι για ενθύµιο.

•Στα µέρη της Αιτωλοακαρνανίας η παράδοση θέλει να προσφέρονται την ηµέρα του γάµου κουραµπιέδες µαζί µε ένα ποτό.

•Ας πάµε και µια βόλτα από το βουνό των Κενταύρων, το Πήλιο. Εδώ οι παραδόσεις γερά κρατούν, και µάλιστα για τη γαµήλια τελετή. Οι νοικοκυρές φροντίζουν το χρονικό διάστηµα που τα φρούτα είναι ώριµα να φτιάχνουν γλυκά του κουταλιού, σπιτικά χειροποίητα κεράσµατα και µαζί γλυκά νυφιάτικα για το γάµο ή τη βάφτιση ώστε να υπάρχουν όλο το χρόνο.

•Στη Ζαγορά ο µπακλαβάς ήταν και εξακολουθεί να είναι το παραδοσιακό νυφιάτικο γλυκό, που αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι του όλου τελετουργικού. ∆εν πρέπει να λείπει από κανένα γαµήλιο κέρασµα γιατί έχει ισχυρό συµβολισµό. Η γλυκιά γεύση και το λευκό του χρώµα συµβολίζουν τη γλυκιά αρχή του ζευγαριού αλλά και τη γλυκιά συνέχεια του βίου τους.

•Τα σπιτικά κεράσµατα και τα νυφιάτικα γλυκά καλά κρατούν και στη Μυτιλήνη, όπου οι νοικοκυρές εκµεταλλεύονται τον καιρό των φρούτων για να κάνουν τα περίφηµα γλυκά του κουταλιού, επίσης για όλο το χρόνο. Όσο για το νυφιάτικο γλυκό, εκτός από τον µπακλαβά που και εδώ συνηθίζεται, ιδιαίτερη θέση έχουν τα περίφηµα αµυγδαλωτά της Λέσβου, που πολλοί θεωρούν ότι είναι τα καλύτερα της χώρας. Τα αµυγδαλωτά –τα «γεµάτα» ή και «προσπέσµατα» όπως λέγονται– είναι και γλυκά των αρραβώνων και προσφέρονται από τη νύφη στην πεθερά για να κεραστούν οι καλεσµένοι.

•Στα ορεινά χωριά της Νάξου µαζί µε την µποµπονιέρα οι καλεσµένοι του γάµου παίρνουν και το ξεροτήγανο µε ένα ποτηράκι ρακή.  Για να παρασκευαστούν τα ξεροτήγανα µαζεύονται συνήθως οι µεγαλύτερες γυναίκες του χωριού, µαζί και πιο νέες, γιατί χρειάζονται πολλά χέρια για να γίνουν. Συνήθως η διαδικασία αυτή γίνεται στο σπίτι της νύφης. Και εδώ, όταν φτάσουν οι νεόνυµφοι στο γλέντι, η µητέρα του γαµπρού τούς δίνει να φάνε µέλι για να έχουν γλυκιά ζωή.

•Μέσα από τις αµέτρητες θρακιώτικες παραδόσεις του γάµου χαρακτηριστικό είναι το «κουλίκι», το τσουρέκι δηλαδή του γάµου που φτιάχνει ο πατέρας της νύφης. Οι φίλες της την σταυρώνουν µε φύλλα βασιλικού στο κεφάλι και στη συνέχεια γίνεται από τις ίδιες το σπάσιµο του «κουλικιού» στο κεφάλι της νύφης και το µοίρασµά του. Οι ελεύθερες παίρνουν ένα κοµµάτι και το βάζουν κάτω από το µαξιλάρι για να δουν στον ύπνο τους ποιον θα παντρευτούν!

•Όσο για την Κρήτη, εδώ ο γάµος κρατά κάποια µερόνυχτα! Η ρακή ρέει ακατάπαυστα, τα ξεροτήγανα είναι στην πρώτη γραµµή, αλλά και το περίφηµο παγκοσµίως γαµοπίλαφο. Επίσης, µετά το τέλος του µυστηρίου, το ζευγάρι πηγαίνει στο σπίτι του γαµπρού, όπου η νύφη πριν µπει µέσα πρέπει να φάει το µελοκάρυδο που της προσφέρει η πεθερά. Στην Κρήτη καρύδια µε µέλι µοιράζουν και στους ανύπαντρους κατά την ώρα του µυστηρίου, στο «Ησαΐα χόρευε…».

**οι φωτογραφίες του άρθρου υπόκεινται στα πνευματικά δικαιώματα της Καρτ Ποστάλ
*** Ευχαριστούμε θερμά την Πάστα Φλώρα για το φωτογραφικό υλικό απο το site : www.pasta-flora.com  που μας διέθεσε για την παράγραφο των γλυκών.